Δημιουργική Γραφή & Βιωματικός Λόγος

Σεμινάρια Τέχνης στην Αθήνα

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ & ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

PROJECT: ΗΘΟΓΡΑΦΙΕΣ & ΜΕΤΑΓΡΑΦΕΣ ΡΟΛΩΝ

Διδάσκει η Μαριανίκη Δορμπαράκη

Διάρκεια: 24 συναντήσεις (6 μήνες)

Μαθήματα: κάθε Δευτέρα από 8 Οκτωβρίου 2018

Ωράριο: Δευτέρα 17:30 – 20:30

Δυνατότητα ένταξης: SOLD OUT

Το Ελληνικό Αφήγημα και η Ηθογραφία:

Με τον όρο ηθογραφία αναφερόμαστε στη γενικότερη τάση που επικρατούσε στην νεοελληνική λογοτεχνία της περιόδου 1880-1930 . Ο όρος σήμερα θεωρείται προβληματικός, καθώς άρχισε να χρησιμοποιείται χωρίς να έχει οριστεί με ακρίβεια, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αντιφάσεις και διαφωνίες ως προς το ποια έργα χαρακτηρίζονται ηθογραφικά. Επιπλέον, από τις αρχές του 20ου αι. ο όρος απέκτησε αρνητική σημασία και χρησιμοποιήθηκε συχνά ως απαξιωτικός χαρακτηρισμός.

Ως ηθογραφία ορίζεται η πιστή απεικόνιση της ζωής, των ηθών και των εθίμων μιας συγκεκριμένης ομάδας. Κάποιοι μελετητές περιορίζουν τον όρο μόνο για την απεικόνιση της ζωής του αγροτικού πληθυσμού και τα έργα που απεικονίζουν με αντίστοιχο τρόπο τη ζωή στα αστικά κέντρα τα χαρακτηρίζουν «αστικά». Για παράδειγμα ο Απόστολος Σαχίνης στη μελέτη του για τό νεοελληνικό μυθιστόρημα του 19ου και του 20ου αιώνα αναφέρει: «…το ηθογραφικό μυθιστόρημα, στα τελευταία χρόνια του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα και, με την είσοδο του νέου αιώνα, το αστικό μυθιστόρημα» και «το νεοελληνικό μυθιστόρημα κράτησε, από τη γέννησή του ως το 1930, την ακόλουθη πορεία: ήταν πρώτα ιστορικό, έπειτα ηθογραφικό, τέλος αστικό». Κατ’ άλλους όμως ο όρος ηθογραφία θα έπρεπε να επεκταθεί και να χρησιμοποιείται και για τα έργα που διαδραματίζονται στα αστικά κέντρα. Ο Mario Vitti αναφέρει ότι «και η αστικού περιβάλλοντος θεματολογία μπορεί δικαιωματικά να περιληφθεί», ενώ ο Παντελής Βουτουρής προτείνει την διάκριση της ηθογραφίας σε «αστική» και «αγροτική».

Η εμφάνιση και η εξέλιξη της ηθογραφίας

Η εμφάνιση της ηθογραφίας στη νεοελληνική λογοτεχνία σχετίζεται με ευρύτερες εξελίξεις στον ευρωπαϊκό και τον ελληνικό πνευματικό χώρο: η παρακμή του ρομαντισμού και η εμφάνιση του ρεαλισμού και του νατουραλισμού στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και η εξέλιξη της επιστήμης της λαογραφίας στην Ελλάδα είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες στους οποίους οφείλεται η στροφή της λογοτεχνίας στην ελληνική πραγματικότητα και την καθημερινή ζωή.

Χρονολογία – σταθμός για αυτήν την στροφή της λογοτεχνίας θεωρείται το 1883: εκείνη την χρονιά δημοσιεύθηκε το πρώτο διήγημα του Γ. Βιζυηνού Το αμάρτημα της μητρός μου, στο περιοδικό “Εστία”.  Ένα μήνα αργότερα, στις 15 Μαΐου, το ίδιο περιοδικό προκήρυξε διαγωνισμό συγγραφής διηγήματος.  Η εξέλιξη της ηθογραφικής λογοτεχνίας ακολούθησε έκτοτε δύο κατευθύνσεις: την «ειδυλλιακή» και την «ρεαλιστική». Η «ειδυλλιακή» ηθογραφία είναι η ωραιοποιημένη και εξιδανικευμένη αναπαράσταση της ζωής, κυρίως του αγροτικού χώρου. Συχνά τα έργα εξαντλούνται σε απλή καταγραφή ηθών και εθίμων, με φόρτο λαογραφικού υλικού. Ο Vitti αναφέρει σχετικά: «μπορώ να μιλήσω για πιστότητα προκειμένου να ορίσω τον τρόπο με τον οποίο το ελληνικό αφήγημα αντιμετωπίζει την πραγματικότητα τα χρόνια τούτα. Δεν τολμώ να μιλήσω για ρεαλισμό˙ να προστρέξω δηλαδή σε ένα σαφώς προσδιορισμένο όρο που περιλαμβάνει και την πιστότητα, αλλά που την πιστότητα την αποκτά ως αποτέλεσμα μιας κριτικής ματιάς, πράγμα που το βλέπουμε καθαρά, η ηθογραφία αυτής της φάσης δεν το έχει ακόμη». Εκπρόσωποι αυτής της τάσης οι Γεώργιος Δροσίνης, Κώστας Κρυστάλλης, Χρήστος Χρηστοβασίλης, Αργύρης Εφταλιώτης.

Αντιθέτως, η “ρεαλιστική” ηθογραφία έχει εντονότερο κοινωνικό προσανατολισμό, αντιμετωπίζει την πραγματικότητα με κριτικό βλέμμα και προχωρά σε ψυχολογική εμβάθυνση και σκιαγράφηση ολοκληρωμένων ανθρώπινων τύπων. Αυτού του είδους η ηθογραφία σχετίζεται με τα ρεύματα του ρεαλισμού και του νατουραλισμού. Τα αντιπροσωπευτικότερα έργα είναι τα περισσότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη (με χαρακτηριστικότερο όλων την νουβέλα «Η Φόνισσα»), τα διηγήματα του Βιζυηνού, οι νουβέλες του Καρκαβίτσα και αργότερα τα έργα του Κ. Χατζόπουλου και του Κ. Θεοτόκη, που είναι επηρεασμένα από την σοσιαλιστική ιδεολογία και τον προβληματισμό για το κοινωνικό ζήτημα.

Οι Μεταγραφές Ρόλων:

Ο βιωματικός λόγος γίνεται αληθινό εργαλείο της Δημιουργικής Γραφής όταν συναντάει την δυνατότητα της Μεταγραφής Αρχετυπικών Χαρακτήρων και Ρόλων του παγκόσμιου Δραματολογίου και της αναπροσαρμογής τους  σύμφωνα με τον τρόπο που τους βιώνουν ερμηνεύοντάς τους νέοι δημιουργοί του γραπτού λόγου.  Με μια ανάλογη πρωτοποριακή ερευνητική εργασία πάνω στον γραπτό λόγο μπορούν να προκύψουν εξαιρετικής πυκνότητας ανθρώπινοι τύποι αποτυπωμένοι στο χαρτί. Το σεμινάριο αυτό θα μας οδηγήσει σταθερά προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ο στόχος του Σεμιναρίου:

Να επηρεαστούμε δημιουργικά από την μελέτη νεοελληνικών ηθογραφιών και να αναβιώσουμε το είδος μέσα από δικές μας συγγραφικές απόπειρες.

Ο βιωματικός λόγος ακόμη και σε μια τριτοπρόσωπη αφήγηση αποτελεί εργαλείο μνήμης και αποτύπωσης του παρελθόντος μας στο παρόν μέσα από μυθοπλαστικούς κώδικες και πάντα φορώντας το ένδυμα της σε βάθος σκιαγράφησης ολοκληρωμένων ανθρώπινων τύπων, χαρακτήρων και ηρώων με αρχετυπικό ψυχολογικό υπόβαθρο.

Στόχος η ατομική συλλογή αφηγημάτων για κάθε συμμετέχοντα που ίσως και υπό συνθήκες να ενδιέφερε σύγχρονους εκδότες.

Σε κάθε περίπτωση η παρουσίαση στο κοινό των καλύτερων κειμένων από την ομαδική συγκομιδή του σεμιναρίου θεωρείται μια ρεαλιστική στόχευση με το πέρας των μαθημάτων.

Το σεμινάριο απευθύνεται σε άτομα που έχουν μια προηγούμενη εμπειρία από σεμινάρια Δημιουργικής Γραφής και επιθυμούν να εμβαθύνουν σε ζητήματα Λογοτεχνικού ύφους. Ως εκ τούτου επιβάλλεται οι συμμετέχοντες να έχουν συναντήσει και συζητήσει κατ’ ιδίαν εκ των προτέρων με την εισηγήτρια Μαριανίκη Δορμπαράκη (INFO στο 2103252998).